Türkiye ve Suriye’deki ölü sayısının teyit edilmesi haftalar veya aylar sürse de, son sayı 36.000’i aştı . Bu, bu ayki depremi bir asırdan fazla bir süredir bölgedeki en ölümcül deprem yapıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Böyle bir felakete hazırlıklı olmak mümkün değil” dedi .
Benzer şekilde sismik ülkeleri karşılaştıran veriler aksini gösteriyor. Şili ve Japonya’yı ele alalım.
Şili, Pasifik Okyanusu’nu çevreleyen bir fay ve volkan yayı olan Ateş Çemberi boyunca oturur. Genellikle Türkiye ve Suriye’yi sarsanlardan daha büyük değilse de onlar kadar büyük depremler tarafından vurulur. İnanılmaz bir şekilde, bunlar artık çok az ölüme neden oluyor – eğer varsa.
Her zaman böyle değildi. Şili, 20. yüzyılda bazı yıkıcı depremler yaşadı. 1939’da 8,3 büyüklüğünde bir deprem 28.000 kişinin ölümüyle sonuçlandı. 1960 yılında, yüzyılın en büyük depremi olan 9,5 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 1.600 kişiyi öldürdü.
1960’tan sonra Şili, sismik tasarım araştırmalarına büyük yatırım yaptı ve katı inşaat yönetmelikleri geliştirdi. Çoğu yapı artık en güçlü depremlere dayanabilir. 8.0 büyüklüğünde veya daha kötü olaylar bölgeye birkaç yılda bir gelir, ancak yalnızca bir avuç can alır . 2010 yılında, 8,8 büyüklüğündeki bir depremde 500’den fazla insan öldü – bina kodları çok önemliydi . Yine de ülke, bazı binaların başarısızlığından ders almaya devam etti: Bina kodlarını , mühendislerin sonrasında tespit ettiği yapısal zayıflıkları kapsayacak şekilde güncelledi .
Japonya başka bir örnektir. Bu yoğun nüfuslu ülke, zaman zaman 7,8 büyüklüğünde veya daha büyük depremler yaşar. Katı bina yönetmelikleri ile Japonya’nın yönetmelikleri, çoğu yıl kimsenin ölmediği anlamına gelir . İstisna, Fukushima Daiichi nükleer felaketini tetikleyen 2011 olayıydı. 18.000’den fazla hayat kaybedildi, neredeyse tamamı tsunaminin bir sonucu olarak boğuldu – yıkılan binalardan değil.
Bu tür karşılaştırmaların elbette sınırlamaları vardır. Ülkeler farklı nüfus yoğunluklarına sahiptir ve farklı derinliklerde depremler yaşarlar. Daha yeni veriler daha eksiksizdir; veriler ne kadar eskiyse, ölü sayıları ve büyüklükleri hakkında o kadar fazla belirsizlik vardır. Ve servet bir rol oynar. Japonya Türkiye’den çok daha zengin, dolayısıyla daha dayanıklı binalara sahip. Şili’de ise kişi başına benzer bir gayri safi yurtiçi hasıla var . Ve Türkiye bugün Şili’nin altyapısının hızla geliştiği 1960’larda, 70’lerde veya 80’lerde olduğundan çok daha zengin.
Türkiye şaşırttı mı? Hayır. Son 120 yıla ait veriler, son depremin , yaklaşık 33.000 kişinin ölümüne neden olan 1939 olayından sonra, o dönemdeki en büyük ikinci deprem olduğunu gösteriyor . Altmış yıl sonra başka bir büyük deprem geldi. 1999’da 7.6 büyüklüğünde bir olay yaklaşık 18.000 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Sonrasında yapılan araştırmalar, önümüzdeki 30 yıl içinde Türkiye’de başka bir büyük deprem olma ihtimalini yüksek tuttu .
Ertesi yıl, hükümet yeni binaların depreme dayanıklı olması gerektiğine karar verdi. Bunlar dünyadaki en gelişmiş düzenlemelerden bazılarıydı.
Peki, ters giden ne oldu?
ABD Jeoloji Araştırması, “bazı dirençli yapılar olmasına rağmen, bu bölgedeki nüfusun deprem sarsıntısına karşı son derece savunmasız yapılarda yaşadığını” bildiriyor . Yıkılan 6.000 ila 7.000 binanın çoğu 1999’dan önce inşa edildi. Hükümet eski binaların güçlendirilmesi veya yeniden inşa edilmesi için bir miktar mali destek teklif etse de, bu isteğe bağlıydı ve birçok işletme ve özel ev sahibi teklifi geri çevirdi .
Daha da kötüsü, inşaat şirketleri yeni inşaatlarda köşeleri kısıyorlar. Son birkaç yıl içinde inşa edilmiş yeni binaların görsel kanıtları var . Düzgün inşa edilmiş olsalardı çoğu ayakta olabilirdi. Hükümet, kendi inşaat yönetmeliklerini uygulamakta başarısız oldu ve hatta bir ücret karşılığında aflar , kurallardan yasal muafiyetler teklif etti.
Türkiye, art arda iki büyük, sığ şokla sarsıldı. Yara almadan kurtulması mümkün değildi. Yeni bina kodları şüphesiz hayat kurtardı, ancak yapmaları gerektiği kadar değil. Şili ve Japonya’nın gösterdiği gibi, daha iyi hazırlanmak ve daha fazlasını kurtarmak mümkündü oysa.
